Chắc hẳn bạn đã từng nghe ai đó nhắc đến “hemp” hay “cây gai dầu” và ngay lập tức liên tưởng đến những hình ảnh không mấy tích cực. Vậy thực sự hemp là cây gì và tại sao nó lại gây ra nhiều tranh cãi đến vậy? Bài viết này sẽ là một chuyến du hành toàn diện, giúp bạn giải mã mọi bí ẩn xoay quanh loài cây độc đáo này, từ lịch sử huy hoàng, sự khác biệt mấu chốt với “người anh em họ” tai tiếng, cho đến những ứng dụng đáng kinh ngạc có thể thay đổi tương lai của chúng ta. Hãy cùng nhau khám phá sự thật đằng sau những hiểu lầm phổ biến nhất!
Hemp, hay còn được biết đến với tên gọi cây gai dầu, có tên khoa học là Cannabis sativa L.. Đây là một giống cây thuộc họ Gai dầu (Cannabaceae), được trồng với mục đích công nghiệp để lấy sợi, hạt, và dầu. Điều quan trọng nhất cần phải nhấn mạnh ngay từ đầu: mặc dù cùng loài với cần sa (marijuana), hemp chứa hàm lượng Tetrahydrocannabinol (THC) – hợp chất gây tác động tâm thần – cực kỳ thấp, thường dưới 0.3%. Ngược lại, nó lại rất giàu Cannabidiol (CBD), một hợp chất không gây “phê” nhưng lại có nhiều tiềm năng về mặt y học và sức khỏe.
Lịch sử huy hoàng và sự hiểu lầm tai hại về cây Hemp
Ít ai biết rằng, cây gai dầu là một trong những loài cây được con người trồng trọt sớm nhất trong lịch sử. Các bằng chứng khảo cổ cho thấy con người đã sử dụng sợi gai dầu để làm vải, dây thừng và giấy từ hơn 10.000 năm trước ở châu Á.
- Thời cổ đại: Người Trung Quốc đã dùng sợi gai dầu để dệt vải, làm giấy. Thậm chí, bản Tuyên ngôn Độc lập đầu tiên của Hoa Kỳ cũng được cho là đã được viết trên giấy làm từ cây gai dầu.
- Thời kỳ hàng hải: Sợi gai dầu cực kỳ bền chắc và chống chịu tốt với nước mặn, vì vậy chúng là vật liệu không thể thiếu để làm dây thừng, buồm và lưới cho các con tàu thám hiểm, góp phần vào những cuộc khám phá vĩ đại của nhân loại.
- Sự suy tàn: Vào thế kỷ 20, với sự ra đời của các loại sợi tổng hợp như nylon và sự nhầm lẫn tai hại với cần sa, cây gai dầu dần bị cấm trồng ở nhiều quốc gia, trong đó có Mỹ. Cuộc chiến chống ma túy đã vô tình vùi dập một ngành công nghiệp tiềm năng và tạo ra một định kiến sai lầm kéo dài hàng thập kỷ.
May mắn thay, trong những năm gần đây, thế giới đã bắt đầu nhìn nhận lại giá trị thực sự của cây gai dầu công nghiệp. Nhiều quốc gia đã hợp pháp hóa việc trồng và kinh doanh hemp, mở đường cho một cuộc cách mạng xanh trong nhiều lĩnh vực.
Cận cảnh một cánh đồng cây gai dầu công nghiệp xanh mướt dưới ánh nắng mặt trời, thân cây cao và thẳng tắp
Điểm khác biệt mấu chốt: Hemp là cây gì so với Marijuana?
Đây chính là câu hỏi cốt lõi gây ra mọi sự nhầm lẫn. “Hemp có phải cần sa không?” Câu trả lời ngắn gọn là KHÔNG. Mặc dù cùng thuộc loài Cannabis sativa, chúng là hai giống cây được chọn lọc và trồng với mục đích hoàn toàn khác nhau, dẫn đến sự khác biệt lớn về hóa học, ngoại hình và công dụng.
Để hiểu rõ hemp là cây gì, cách tốt nhất là đặt nó lên bàn cân so sánh với marijuana (cần sa).
Theo Tiến sĩ Nông học Lê Minh Khang, một chuyên gia nghiên cứu về cây công nghiệp: “Hãy hình dung hemp và marijuana như hai anh em sinh đôi được nuôi dưỡng trong hai môi trường khác nhau để phát triển những kỹ năng riêng biệt. Một người được đào tạo để trở thành vận động viên điền kinh cao lớn, dẻo dai (hemp), còn người kia được chăm sóc để trở thành một dược sĩ có chuyên môn về các hợp chất đặc biệt (marijuana). Về bản chất, chúng có cùng DNA nhưng mục đích và kết quả lại hoàn toàn khác biệt.”
Hàm lượng THC và CBD – “Chữ ký hóa học” quyết định tất cả
Đây là yếu tố phân biệt quan trọng nhất:
- Hemp (Gai dầu công nghiệp): Chứa hàm lượng THC rất thấp (dưới 0.3%). Với nồng độ này, hemp hoàn toàn không có khả năng gây ra tác động tâm thần hay cảm giác “phê” khi sử dụng. Thay vào đó, nó rất giàu CBD, một hợp chất được nghiên cứu rộng rãi về các lợi ích tiềm năng cho sức khỏe như giảm lo âu, chống viêm, và giảm đau.
- Marijuana (Cần sa): Được trồng đặc biệt để có hàm lượng THC cao (từ 5% đến hơn 30%). Chính THC là chất gây ra các hiệu ứng thay đổi tâm trí mà người ta thường liên tưởng đến cần sa.
Đặc điểm hình thái và mục đích canh tác
Sự khác biệt về “chữ ký hóa học” cũng phản ánh qua ngoại hình và cách trồng trọt:
- Hemp: Thường được trồng dày đặc ngoài trời để khuyến khích cây mọc cao, thẳng, ít cành lá. Mục tiêu là tối đa hóa sản lượng sợi từ thân cây và hạt từ hoa. Cây hemp có thể cao tới 2-4 mét, trông gầy và mảnh khảnh.
- Marijuana: Thường được trồng trong nhà hoặc ngoài trời với không gian rộng rãi hơn để cây phát triển um tùm, nhiều cành lá và búp hoa. Mục đích là tối đa hóa sản lượng búp hoa, nơi chứa hàm lượng THC cao nhất. Cây thường thấp, lùn và rậm rạp như một bụi cây.
Để dễ hình dung hơn, hãy xem bảng so sánh chi tiết dưới đây:
| Tiêu chí | Hemp (Cây gai dầu công nghiệp) | Marijuana (Cần sa) |
|---|---|---|
| Hàm lượng THC | Cực thấp, < 0.3% theo luật định ở nhiều nước | Cao, 5% – 30% hoặc hơn |
| Hàm lượng CBD | Cao | Thấp (nhưng có những giống được lai tạo để giàu CBD) |
| Tác động tâm thần | Không có | Có, gây cảm giác “phê” |
| Ngoại hình cây | Cao, gầy, ít cành lá, mọc san sát nhau | Thấp, rậm rạp, nhiều búp hoa, cần không gian rộng |
| Mục đích chính | Công nghiệp: lấy sợi, hạt, dầu, vật liệu xây dựng | Giải trí và y tế (tại các nơi hợp pháp) |
| Pháp lý (Toàn cầu) | Ngày càng được hợp pháp hóa rộng rãi cho mục đích công nghiệp | Bị kiểm soát chặt chẽ hoặc cấm ở hầu hết các quốc gia |
Hình ảnh so sánh trực quan một cây hemp cao và gầy bên cạnh một cây cần sa thấp và rậm rạp
Hé lộ những công dụng “vàng” của cây Hemp trong đời sống hiện đại
Sau khi đã hiểu rõ hemp là cây gì và sự khác biệt của nó, chúng ta hãy cùng khám phá kho tàng ứng dụng đáng kinh ngạc của loài “siêu cây” này. Gần như mọi bộ phận của cây gai dầu đều có thể được tận dụng, biến nó thành một nguồn tài nguyên cực kỳ bền vững và linh hoạt.
Ngành dệt may và thời trang bền vững
Sợi gai dầu là một trong những loại sợi tự nhiên bền chắc nhất hành tinh.
- Độ bền vượt trội: Vải làm từ sợi gai dầu bền hơn cotton gấp 3 lần.
- Thân thiện với môi trường: Cây gai dầu cần rất ít nước, không cần thuốc trừ sâu để phát triển, và còn giúp cải tạo đất.
- Thoáng khí và kháng khuẩn: Quần áo từ vải hemp rất thoáng mát vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông và có khả năng chống nấm mốc tự nhiên.
“Siêu thực phẩm” cho sức khỏe
Hạt hemp (hạt gai dầu) đang nổi lên như một siêu thực phẩm nhờ giá trị dinh dưỡng dồi dào.
- Giàu protein: Hạt hemp chứa tất cả 9 axit amin thiết yếu, là nguồn protein hoàn chỉnh tuyệt vời cho người ăn chay.
- Nguồn axit béo Omega-3 và Omega-6: Tỷ lệ vàng giữa hai loại axit béo này giúp hỗ trợ sức khỏe tim mạch và não bộ.
- Dồi dào vitamin và khoáng chất: Chứa nhiều Vitamin E, phốt pho, kali, magie, sắt và kẽm.
- Các sản phẩm phổ biến: Dầu hạt hemp, sữa hạt hemp, bột protein hemp, và hạt hemp tách vỏ để ăn trực tiếp.
Vật liệu xây dựng xanh
Thân cây gai dầu sau khi xử lý có thể được trộn với vôi để tạo ra một loại vật liệu xây dựng gọi là “hempcrete” (bê tông gai dầu).
- Cách nhiệt và cách âm tốt.
- Nhẹ hơn bê tông truyền thống.
- Khả năng “thở”: Giúp điều hòa độ ẩm trong nhà một cách tự nhiên.
- Carbon âm: Trong quá trình phát triển, cây gai dầu hấp thụ nhiều CO2 hơn lượng khí thải ra trong quá trình sản xuất hempcrete, giúp chống lại biến đổi khí hậu.
Mỹ phẩm và chăm sóc cá nhân
Dầu ép từ hạt hemp rất giàu axit béo, được ứng dụng rộng rãi trong ngành mỹ phẩm để làm kem dưỡng ẩm, xà phòng, dầu gội, và son dưỡng môi, giúp nuôi dưỡng làn da và mái tóc khỏe mạnh.
“Sự trở lại của cây gai dầu không chỉ là một xu hướng, đó là một sự tất yếu,” Tiến sĩ Lê Minh Khang nhận định. “Trong bối cảnh thế giới đang tìm kiếm các giải pháp bền vững, hemp cung cấp câu trả lời cho rất nhiều vấn đề, từ thời trang nhanh, an ninh lương thực cho đến xây dựng xanh. Đây là một mô hình kinh tế tuần hoàn gần như hoàn hảo mà thiên nhiên ban tặng.”
Một bộ sưu tập các sản phẩm đa dạng làm từ cây hemp được sắp xếp đẹp mắt
Cây Hemp có hợp pháp tại Việt Nam không?
Đây là một vấn đề phức tạp và nhạy cảm. Theo pháp luật Việt Nam, cây có chứa chất ma túy (bao gồm cây cần sa) nằm trong danh mục các chất ma túy bị cấm trồng. Do hemp và marijuana cùng thuộc loài Cannabis sativa, việc phân biệt chúng về mặt pháp lý vẫn còn là một thách thức.
Hiện tại, việc trồng cây gai dầu công nghiệp (hemp) với hàm lượng THC dưới 0.3% chưa được quy định rõ ràng và phổ biến tại Việt Nam như ở các nước châu Âu hay Bắc Mỹ. Các hoạt động trồng trọt, sản xuất liên quan đến loài cây này cần phải có giấy phép đặc biệt từ cơ quan chức năng và thường chỉ dành cho mục đích nghiên cứu hoặc sản xuất theo dự án được cấp phép. Do đó, người dân không được tự ý trồng cây hemp.
Kết luận
Qua bài viết này, hy vọng bạn đã có một cái nhìn toàn diện và chính xác để trả lời câu hỏi “hemp là cây gì“. Đó không phải là một loại ma túy, mà là một cây công nghiệp đa năng, một nguồn tài nguyên bền vững với lịch sử lâu đời và tiềm năng to lớn trong tương lai. Từ sợi vải, thực phẩm, vật liệu xây dựng cho đến mỹ phẩm, cây gai dầu đang dần lấy lại vị thế xứng đáng của mình như một giải pháp xanh cho nhiều thách thức của thế giới hiện đại. Việc phân biệt rõ ràng giữa hemp và marijuana là bước đầu tiên để chúng ta có thể khai thác những giá trị tuyệt vời mà loài cây này mang lại.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
-
Hemp và Cần sa (Marijuana) có phải là một không?
Không. Mặc dù cùng loài, chúng là hai giống cây khác nhau. Hemp có THC cực thấp (<0.3%) và không gây “phê”, được trồng cho mục đích công nghiệp. Marijuana có THC cao và được trồng để lấy búp hoa có tác dụng tâm thần. -
Sử dụng sản phẩm từ hạt hemp có “phê” không?
Hoàn toàn không. Các sản phẩm như hạt hemp, dầu hạt hemp, bột protein hemp được làm từ giống cây gai dầu công nghiệp không chứa THC hoặc chứa lượng không đáng kể, do đó không gây ra bất kỳ tác động tâm thần nào. -
Hạt hemp có lợi ích gì cho sức khỏe?
Hạt hemp là một siêu thực phẩm giàu protein hoàn chỉnh, axit béo omega-3 & 6, chất xơ, vitamin E và nhiều khoáng chất quan trọng. Chúng rất tốt cho tim mạch, não bộ, hệ tiêu hóa và giúp xây dựng cơ bắp. -
Sợi gai dầu (hemp) có ưu điểm gì so với cotton?
Sợi gai dầu bền hơn, thoáng khí hơn, và thân thiện với môi trường hơn cotton. Trồng cây gai dầu cần ít nước hơn đáng kể, không yêu cầu thuốc trừ sâu và còn giúp cải tạo đất trồng. -
Trồng cây hemp ở Việt Nam có được phép không?
Hiện tại, việc trồng cây gai dầu (hemp) tại Việt Nam bị kiểm soát rất chặt chẽ và không được phép trồng tự do. Mọi hoạt động trồng trọt đều cần có sự cấp phép đặc biệt từ các cơ quan chức năng cho mục đích nghiên cứu hoặc các dự án cụ thể.
